عوامل تاثیرگذار بر میزان مقادیر گلبول های قرمز خون و نحوه انجام آزمایش
گلبول های قرمز خون
گلبول های قرمز یا اریتروسیت ها سلول هایی هستند که در انسان ها و جانوران خون گرم دارای پروتوپلاسم هموژن اما بدون هسته هستند. غشای آن ها از مجموعه ای از لیپوپروتئین ها تشکیل یافته که به مواد کلوئیدی و یون پتاسیم یا یون سدیم غیر قابل نفوذ است اما به یون کلر و بی کربنات نفوذ پذیر است. ترکیب مواد معدنی اریتروسیت ها و پلاسما مشابه هم نیستند. مقدار پتاسیم گلبول های قرمز انسان بیشتر از سدیم می باشد در حالی که نسبت این نمک ها در پلاسما بر عکس است.
هموگلوبین 90% ماده خشک گلبول های قرمز را تشکیل می دهد. در حالی که پروتئین ها، لیپید ها و گلوکز و نمک های معدنی دو درصد بقیه را بوجود می آورند. تعیین تعداد اریتروسیت ها در خون اهمیت زیادی در فیزیولوژی و کلینیک دارد. در حدود 5,5 میلیون گلبول قرمز در هر میلی متر مکعب خون در یک مرد سالم و 5/4 میلیون گلبول در هر میلی متر مکعب خون در یک زن وجود دارد.
مشخصات گلبول های قرمز خون
قطر گلبول های قرمز بین 5/7 تا 2/7 میکرون و حجم متوسط هریک از آنها 90-88 میکرون مکعب است.
ضخامت آنها در ضخیم ترین قسمت 2 میکرون است. از روی اندازه هر اریتروسیت و تعدا کل آنها، با مساحت کلی گلبول های قرمز را در بدن می توان محاسبه نمود. چون جذب و آزاد شدن اکسیژن یعنی تبادلات آن در این سطح صورت می گیرد از این نظر این رقم واجد اهمیت است. تبادل اکسیژن عمل اصلی فیزیولوژیک گلبول های قرمز است.
مجموع کل مساحت گلبول های قرمز در خون انسان بطور متوسط 3500 – 3000 متر مربع است که این مقدار 1500 برابر سطح بدن می باشد. شکل خاص گلبول قرمز به وسیع بودن این سطح کمک می کند. گلبول های قرمز انسان پهن و در مرکز مقعرالطرفین هستند با این شکل هیچ نقطه ای از سلول بیشتر از 85 درصد میکرون از سطح آن فاصله ندارد در صورتیکه یک شکل کروی 5/2 میکرون از سطح فاصله دارد و کل سطح 20 درصد کمتر می شود این نسبت واقعی بین سطح و حجم اجزای گلبول های قرمز انتقال اکسیژن را از اندام های تنفسی به سلول آسانتر می سازد.
عمر متوسط گلبول های قرمز خون 120 روز است برای این که میزان گلبول های قرمز در خون ثابت بماند باید در هر ثانیه یک میلیون گلبول قرمز در مغز استخوان ساخته شود.
گلبول های قرمز در دوره جنینی در کبد و طحال و گره های لنفاوی ساخته می شوند. اما در ماه های آخر دوره جنینی و پس از تولد تنها در مغز استخوان بوجود می آیند. در سال های اول پس از تولد همه استخوان ها گلبول قرمز می سازند، ولی از حدود 5 سالگی به بعد گلبول های قرمز در مغز استخوان های ستون مهره ها، سر، سینه و لگن تولید می شوند.
در مغز استخوان بافت زاینده ای وجود دارد که با چند تقسیم سلولی گلبول های قرمز را می سازد سلول های زاینده در ضمن این تغییرات هسته خود را از دست می دهند و مقدار زیادی هموگلوبین در سیتوپلاسم خود می سازند.
فعالیت ماهیچه ای، صعود به ارتفاعات و گرم شدن هوا، تولید گلبول های قرمز را افزایش می دهند. سلول های مولد گلبول های قرمز استخوان نسبت به عواملی مانند اشعه های زیان آور از جمله اشعه ایکس بسیار حساسند. و نخستین بخش بدن که در مقابل اشعه های زیان آور از جمله اشه ایکس از کار می افتد همین بافت مغز استخوان است. کمبود ویتامین B12, و آهن باعث کاهش تولید گلبول های قرمز می شود.
برخی عوامل کاهش دهنده گلبول های قرمز خون
خونریزی های دستگاه گوارش مثل خونریزی معده یا روده، خونریزی از محل زخم، سوء تغذیه، کمبود آهن یا کمبود ویتامین B12، شکستن سلول های خونی یا همولیز آنها در اثر بعضی بیماری های خاص مثل فاویسم، بعضی مشکلات ژنتیکی مثل گلبول های قرمز داسی شکل، مشکلات مغز استخوان، بیماری های کلیوی، بیماری های مزمن، تومورهای سرطانی و بیماری های آرتریت روماتویید (التهاب مفاصل) در کاهش تعدادگلبول های قرمز موثر هستند.
برخی عوامل افزایش دهنده گلبول های قرمز خون
مقدار بالای گلبول قرمز نشان دهنده ظرفیت بالای حمل اکسیژن می باشد. در بعضی از ورزشکاران و همچنین هنگام زندگی در ارتفاعات به دلیل کمبود اکسیژن هوا، تعداد گلبول های قرمز افزایش می یابد.
بیماری های ریوی یا هر نوع بیماری که هیپوکسی مزمن(کمبود اکسیژن طولانی مدت در بدن) ایجاد می کند، مثل بیماری قلبی مادرزادی، باعث تولید بیشتر گلبول های قرمز می شوند.
منظور از این آزمایش شمارش و تعیین تعداد گلبول های قرمز موجود در یک میلی متر مکعب خون است.
سرطانهای خون نیز می توانند بر عملکرد گلبولهای قرمز موثر باشند و باعث پدیدار شدن سطح غیرمعمول گلبول های قرمز شوند. انواغ مختلف سرطان های خون تاثیرات مختلفی بر روی گلبول های قرمز ایجاد می کنند به عنوان مثال میلوما از تولید طبیعی آنتی بادی در بدن جلوگیری میکند یا لوسمی که باعث اختلال در تولید گلبول های قرمز و پلاکت می شود.
-مواد و وسایل لازم
- لام گلبول شمار و لام سنگی(نئوبار)
- پی پت مخصوص شارش گلبول قرمز (ملانژور)
- لوله لاستیکی
- پنبه
- الکل
- لانست
- محلول نمک طعام 2% (سالین 2%) یا محلول هایم
- میکروسکوپ
لام هموسیتومتر
هموسیتومتر لامی است که برای شمارش سلول های خونی به کار می رود و در انواع مختلف و ساخت کارخانجات متفاوت به بازار عرضه شده است. برای شمارش گلبول های قرمز از لام توما استفاده می کنیم که به شرح آن می پردازیم:
این لام صفحه شیشه ای ضخیمی است که در ناحیه وسط آن بخش H مانندی وجود دارد که به دو قسمت الف و ب تقسیم می شود. این دو صفحه توسط یک شیار عرضی از یکدیگر و از دو طرف نیز توسط دو شیار از بقیه لام جدا می گردد. هریک از این دو قسمت شامل 9 مربع بزرگ است. خانه شماره 5 یا خانه وسط این مربع به 25 مربع متوسط تقسیم شده و هر خانه متوسط نیز به 16 مربع کوچک تقسیم می شود و چهار خانه کناری هر کدام به 16 مربع کوچک تقسیم می شود (خانه های 1 و 3 و 7 و 9).
ساختمان لام به شکلی است که هرگاه لامل مخصوص روی آن قرار گیرد فاصله بین لام و لامل برابر 1/. میلی متر خواهد بود.
ملانژور مخصوص شمارش گلبول قرمز خون
پی پتی است که برای رقیق کردن خون و سایر مایعات بیولوژیک بدن به کار می رود و روی لوله آن 3 خط نشانه به ترتیب 5/. و 1 و 101 حک شده است. دارای حبابی در وسط می باشد که در داخل این حباب یک گرانول قرمز جهت مخلوط کردن خون با محلول رقیق کننده وجود دارد. این ملانژور می تواند خون را به نسبت 00½ رقیق کند.
لوله لاستیکی
لوله لاستیکی جهت مکیدن خون و محلول رقیق کننده به داخل ملانژور مورد استفاده قرار می گیرد.
سالین 2 درصد
برای تهیه آن می توان 2 گرم نمک طعام در 100 میلی لیتر آب حل کرد. این محلول نسبت به محلول داخل سلولی هیپرتونیک است در نتیجه موجب پلاسمولیز یا چروکیدگی گلبول ها می شود و بدین ترتیب فواصل بین گلبول ها از یکدیگر بیشتر شده و بهتر قابل رویت می گردند.
جهت شمارش گلبول های قرمز از عدسی 40 میکروسکوپ استفاده می شود.
روش کار
مقدار کمی سالین 2% در داخل شیشه ساعت ریخته سپس نوک انگشت خود را با پنبه و الکل تمیز کرده و صبر کنید تا الکل تبخیر و نوک انگشت خشک شود در غیر این صورت چون الکل همولیز کننده خون است در شمارش ایجاد خطا می کند. با لانست نوک انگشت را سوراخ کنید از قطره اول خون استفاده نکنید چون سریع منعقد می گردد. خون نوک انگشت را پاک کنید و بدون فشار اجازه دهید یک قطره خون در نوک انگشت جمع شود. فشار انگشت پس از لانست زدن سبب خروج آب میان بافتی و رقیق شدن خون می گردد.
با استفاده از پی پت مخصوص و لوله لاستیکی خون را علامت 5/. داخل بکشید. اطراف پی پت را با کاغذ صافی تمیز کرده و پی پت را تا علامت 101 از سالین2% پر کنید سپس ملانژور را به صورت افقی نگه دارید لوله لاستیکی را از ملانژور جدا کرده و ملانژور را به مدت 2 الی 3 دقیقه در دستگاه تکان دهنده ملانژور قرار دهید. در صورتیکه چنین دستگاهی در اختیار نباشد می توان با دو انگشت شست و سبابه دو انتهای ملانژور را گرفته و آن را برای مدت 3 دقیقه به طور افقی تکان داد تا خون به خوبی با سالین در داخل حباب مخلوط شود. گرانول داخل حباب به این کار کمک خواهد کرد.
لامل را روی لام هموسیتومتر قرار داده آنگاه 1 قطره از محتویات ملانژور را خارج کرده و قطره دوم را به حدفاصل لام و لامل تماس دهید. طبق خاصیت موئینگی مایع رقیق شده در روی صفحه 9 خانه پخش خواهد شد.
لام را زیر میکروسکوپ تنظیم کنید تا گلبول ها واضح دیده شوند. گلبول های موجود در چهار خانه کناری و یک وسطی از 25 خانه متوسط را بشمارید.
تعداد شمرده شده در 5 خانه متوسط را با هم جمع کرده و در ضریب 10000 ضرب کنید، مقدار گلبول های قرمز موجود در هر میلی مکعب خون به دست می آید.
برای یادگیری تفسیر آزمایش خون و سایر تکنیک های مورد نیاز برای آزمایشگاه تشخیصی
از طریق لینک دوره های آموزشی تخصصی آزمایشگاه می توانید اقدام نمایید.
بیشتر بخوانید: