هماتوکریت (Hematocrit=HCT)؛ علل افزایش و کاهش آن در آزمایش خون
آزمایش هماتوکریت (Hematocrit=HCT) نوعی آزمایش خون(CBC) است که درصد حجمی گلبول های قرمز (RBC) را بررسی می کند.
پارامترهای مهم آزمایش هماتوکریت
- میزان هماتوکریت طبیعی در خون بستگی به سن و جنس فرد دارد.
- هماتوکریت در زنان و مردان سالم و بالغ به ترتیب برابر 42–38 و 54–46 درصد است.
- افزایش هماتوکریت تا حدود 50 مشکلی ایجاد نمی‌کند اما افزایش بیشتر همراه با ازدیاد چسبندگی خون بوده و می‌تواند به ایجاد ترومبوز عروقی منجر شود.
- محدوده خطر: HCT بالاتر از 60 درصد و پاینتر از 15 درصد است.
افزایش هماتوکریت در آزمایش هماتوکریت نشان دهنده مقدار زیاد گلبول های قرمز خون می باشد.
چه عواملی باعث افزایش هماتوکریت می شود؟
- کمبود اکسیژن، فیبروز ریوی،سیگار، کم آبی بدن، زندگی در ارتفاعات، گرمازدگی و سوختگی، اسهال شدید و… می باشد.
- بیماری ریوی مادر زادی و بیماری قلبی مادر زادی، تولید بیش از حد گلبول های قرمز توسط مغز استخوان و … جز برخی علل نادر افزایش هماتوکریت است.
کاهش هماتوکریت در آزمایش هماتوکریت نشان دهنده کاهش تعداد گلبول های قرمز خون و کم خونی می باشد.
چه عواملی باعث کاهش هماتوکریت می شود؟
- کمبود ویتامین و املاح مثل کمبود آهن، فولات و ویتامین ب12، افزایش شدن آب بدن، بزرگ شدن طحال،
- خونریزی، جراحی، مقدار زیاد گلبول های سفید خون در اثر عفونت، لوسمی، لنفوم و دیگر مشکلات گلبول های سفید و… برخی علل کاهش هماتوکریت خون است.
ترکیب خون
خون از دو بخش متمایز تشکیل شده است.
- پلاسما: 55 درصد حجم خون را تشکیل می دهد.
- سلول های خونی: که 45 درصد حجم خون را تشکیل می دهند. این سلول ها شامل گلبول قرمز (RBC)، گلبول سفید (WBC) و پلاکت می باشند.
هدف آزمایش هماتوکریت تعیین درصد گلبول های قرمز نسبت به کل خون می باشد.
در آزمایش هماتوکریت، خون را به 100 واحد تقسیم می کنند و مشخص می نمایند که حجم گلبول های قرمز چند واحد از این صد واحد تشکیل می دهد که معمولا به درصد بیان می شود. هماتوکریت به تعداد گلبول های قرمز بستگی دارد در پلی سیتمی مقدار هماتوکریت افزایش و در آنمی مقدار آن کاهش می یابد.
مواد و وسایل لازم برای انجام آزمایش هماتوکریت
- لوله های موئینه مخصوص هماتوکریت که قبلا هپارینه شده باشد.
- موم مخصوص آزمایش هماتوکریت
- میکرو ساتریفوژ
- دستگاه مخصوص خواندن هماتوکریت: این وسیله در برخی میکرو ساتریفوژها نصب شده و گاهی نیز به طور مستقل مورد استفاده قرار می گیرد.
- پنبه الکل
- لانست
روش کار آزمایش هماتوکریت
بعد از پاک کردن نوک یکی از انگشتان دست با پنبه الکل، بوسیله لانست خراش کوچکی به عمق مناسب ایجاد کرده سپس لوله های موئینه هپارینه شده مخصوص هماتوکریت را با قطره خونی که در اثر لانست زدن در نوک انگشت قرار گرفته تماس دهید تا دو سوم لوله از خون پر شود. به آرامی یک طرف لوله را با موم مخصوص هماتوکریت مسدود نمایید سپس لوله ها را در جای مخصوص خود در میکروسانتریفوژ قرار دهید باید توجه کرد که لوله ها روبه روی هم در سانتریفوژ قرار گیرند. درب سانتریفوژ را محکم بسته با دور 10000 دور در دقیقه به مدت 5 دقیقه سانتریفوژ کنید.
پس از خاموش شدن میکروسانتریفوژ و ساکن شدن قسمت چرخنده درب سرپوش آنرا باز کرده لوله ها را بیرون آورید و ارتفاع گلبول های قرمز متراکم و همچنین ارتفاع کل خون را اندازه بگیرید. و به قرار زیر نسبت درصد گلبول های قرمز را نسبت به کل خون اندازه گیری کنید:
|
100× (ارتفاع گلبول های قرمز متراکم و پلاسما بر حسب mm/ ارتفاع گلبول های قرمز متراکم بر حسب mm) = %Htc
|
البته برای خواندن هماتوکریت از دستگاه مخصوص استفاده می شود. با این ابزار کل ارتفاع گلبول قرمز متراکم و پلاسما به صد واحد تقسیم سپس ارتفاع گلبول های قرمز متراکم مشخص می گردد و هماتوکریت مستقیما̋ از روی دستگاه خوانده می شود.
اجزا تشکیل دهنده خون در لوله هماتوکریت سانتریفوژ شده به چه صورتی قرار می گیرد؟
پس از انجام سانتریفوژ سلول های خونی به دلیل حجم بیشتر در پایین قرار گرفته و پلاسمای خون در قسمت بالا به صورت رنگ سفید مایل به زرد مشاهده می شود.
این آزمایش تنها برای کم خونی کاربرد ندارد بلکه در بسیاری از بیماری های دیگر مانند مشکلات کبد، طحال و غدد درون ریز (به دلیل تاثیر این بیماری ها بر روی تعداد گلبول های قرمز خون) میزان هماتوکریت موٴثر است.
برای یادگیری تفسیر آزمایش خون و سایر تکنیک های مورد نیاز برای آزمایشگاه تشخیصی
از طریق لینک دوره های آموزشی تخصصی آزمایشگاه می توانید اقدام نمایید.
بیشتر بخوانید:
