✍مکانیسم گردش خون مویرگی و نحوه انجام آزمایش

وظیفه اصلی سیستم گردش خون، مشارکت در تبادلات مواد بین سلولی و رگ های خونی کوچک است. مجموع رگ هایی که در این تبادلات شرکت می کنند گردش خون کوچک یا مویرگی نام دارند. این گردش خون شامل مویرگ های حقیقی، مویرگ های بزرگ یا رابط های مستقیم، سرخرگ ها و سیاهرگ های کوچک است.

در جدار سرخرگ های کوچک لایه ای از عضلات صاف وجود دارد که به وسیله سیستم عصبی خودکار کنترل می شود. انقباض این عضلات صاف موجب تنگ شدن مجرای سرخرگ های کوچک شده و در نتیجه جریان خون به آن ناحیه کم می شود، برگشت به استراحت عضله موجب گشاد شدن رگ ها شده و جریان خون را زیاد می کند. به این ترتیب سیستم عصبی خود مختار می تواند برحسب احتیاج مناطق مختلف بدن، خون را از یک منطقه به منطقه دیگر بر گرداند.

سیاهرگ های کوچک کمتر از سرخرگ های کوچک است. مویرگ های بزرگ یا رابط های مستقیم، کانال های مستقیمی هستند که همیشه باز می باشند و بین سرخرگ های کوچک و سیاهرگ های کوچک قرار دارند. رابط های مستقیم، عضلات صاف پراکنده در دیواره خود دارند. لذا می توانند فعالانه منقبض یا گشاد شوند. تبادلات واقعی مواد بین مویرگ های حقیقی و مایعات بین سلولی بوجود می آید، که مویرگ های حقیقی از سرخرگ های کوچک یا رابط های مستقیم مشتق می شوند و حاوی یک لایه سلول های آندوتلیال می باشند و عضله صاف ندارند. در ابتدای مویرگ حقیقی، عضله حلقوی صاف به نام اسفنکتر پیش مویرگی وجود دارد که انقباض یا گشادشدگی آنها ورود خون را به درون مویرگ ها کنترل می نماید. اسفنکترهای پیش مویرگی تحت تاثیر عوامل موضعی ناشی از متابولیسم بافت ها قرار می گیرند. عواملی مانند کاهش O2 افزایش +H و افزایش CO2 و حرارت، هیستامین و عوامل متابولیتی مختلف دیگر موجب گشادی اسفنکتر می شود. به این ترتیب خون می تواند وارد مویرگ ها شود. وقتی که بافت ها فعالیت نمی کنند، این عوامل متابولیت تولید نمی شوند و اسفنکترها منقبض می شوند بنابراین جریان خون مویرگ ها قطع می گردد. به این ترتیب جریان خون را بطور موضعی کنترل می­کند پدیده ای که تنظیم خودبه خودی (Auto regulation) می نامیم.

تشخیص سیستم شریانی و وریدی

به دو طریق می توان این دو سیستم را از هم تشخیص داد. یکی اینکه چون سیستم شریانی به شکل مخروطی است که راٴس آن دربطن چپ و قاعده آن در اندام هاست. پس هر رگش که انشعاب حاصل می کند و حرکت خون در این انشعاب از رگ قطور به جهت رگ باریکتر است جزء سیستم شریانی محسوب می شود و بالعکس. در شریان های بزرگ به علت زنش متناوب قلب حرکت خون قطع و وصل می شود اما به دلیل خاصیت ارتجاعی جدار شریان های کوچک از این حرکت متناوب قلب یک حرکت پیوسته حاصل می شود. البته بایستی توجه داشت که این حرکت تند و کند می شود ولی پیوسته است در حالی که در سیستم وریدی حرکت مشابه و یکنواخت است.

در برخی موارد می توان خاصیت ارتجاعی گلبول های قرمز را در مویرگ های با قطر کمتر از ۶ میکرون عدسی شیئی مشاهده کرد.

هدف از این آزمایش مشاهده و بررسی جریان خون در مویرگ ها است. این مشاهده در عین حال که بسیار ساده است بسیار آموزنده نیز می باشد. برای مشاهده حرکت خون در مویرگ ها با میکروسکوپ بایستی عضوی را که به کار می بریم به اندازه کافی شفاف باشد تا نور از آن عبور کند و گلبول ها مشاهده گردند. معمولا̋ از بال خفاش، پرده بین انگشتان پای Rana و از همه بهتر پرده صفاق یا مزانتر می توان استفاده کرد.

• مواد و وسایل لازم
• قورباغه مغزی – نخاعی شده
• طشتک تشریح
• لوازم تشریح
• رینگر قورباغه
• اسیداستیک ۱۰ درصد
• اپی نفرین ۱/۱۰۰۰

• دستورالعمل/روش کار

سلسله عصبی قورباغه متوسطی را که انتخاب نموده اید، تخریب نمایید حیوان را به پشت روی یک چوب پنبه سوراخدار به طریقی بخوابانید که قسمت راست بدن حیوان در مجاورت سوراخ قرار گیرد (پلوی راست بطرف سوراخ باشد) پوست و عضله را بشکافید تا روده ها ظاهر شود  و با کمک دو پنس روده ها را درجهت پیچ خود با ملایمت بیرون بکشید و اطراف سوراخ سنجاق کنید. (سنجاق به صورت مورب به کاربرده شود.)

یک قطره سرم روی پرده بریزید و با یک عدسی شیئی ضعیف آن را مطالعه کنید. 

همچنین اثر عوامل متفاوت ذیل را بر روی جریان خون درمویرگ ها بررسی و مقایسه کنید.

عوامل شیمیایی:

• اسیداستیک ۱۰%
• اپی نفرین ( آدرنالین ۰۰۰ ۱/۱)

 عوامل فیزیکی

• رینگر گرم (۴۰ درجه سانتی گراد)
• رینگر سرد(۱۰ درجه سانتیگراد)

عوامل مکانیکی

• زدن ضربه روی مویرگ