✍فشار خون یکی از علائم اصلی حیات است

فشار خون به فشاری که خون به واحد سطح رگ وارد می کند اطلاق می گردد. زمانی که بطن چپ قلب منقبض می­ شود خون با فشار از آئورت گذشته و وارد شریان ­های بزرگ و کوچک و مویرگ­ها می ­شود. ضربان­ هایی که از قلب به شریان­ ها می ­­رسد در آرتریول­ ها یا شریانچه­ ها ناپدید می­ گردد.

فشار خون سیستولیک (Systolic)

فشار سیستولیک به فشار موجود در شریان ­ها در انقباضات بطن و پمپ خون به داخل آئورت اطلاق شده، بالاترین حد فشارخونی است که در عروق وجو دارد.

فشار خون دیاستولیک (Diastolic)

فشار خون دیاستولیک به فشار داخل شریان­ ها در طی اتساع بطن­ ها گفته می­ شود. که در این زمان قلب در حال پر شدن است. این فشار حداقل فشار شریان­ ها است.

فشار خون براساس میلی متر جیوه (mmHg) اندازه­ گیری شده و در نوشتن به صورت یک کسر نوشته می­ شود، برای مثال فشار خون در بالغین جوان ممکن است ۸۰/۱۲۰ باشد که فشارخون سیستول ۱۲۰ و فشار خون دیاستول ۸۰ است. تفاوت بین  فشار سیستول و دیاستول را فشار نبض (Pulse Pressure) می ­نامند. فشار خون به وسیله برون ده قلب و مقاومت عروق محیطی تعیین می­­ گردد. برون ده قلب مقدار خونی است که در طی انقباضات بطنی در یک دقیقه از قلب خارج می شود. فشار حاصله از این انقباضات به فعالیت پمپاژ قلب بستگی دارد. هر چه عمل پمپاژ قوی­تر باشد خون بیشتری با هر انقباض از قلب بیرون رانده می­ شود. مقدار برون ده قلب هم چنین تحت تاثیر حجم خون در گردش بدن است. با کاهش حجم خون مثلا در خونریزی ­ها برون ده قلب نیز کم می­ شود و در نتیجه فشار خون کاهش می یابد. مقاومت دیواره عروق محیطی، مقاومت اولیه ای بر سر راه جریان طبیعی خون است که به وسیله دیواره عروق اعمال می شود. به طور طبیعی فشار درعروق بزرگ بالا بوده و در عروق کوچک (شریانچه ها، مویرگ ها) کم می شود. خون مانند هر مایع دیگر از مناطق با فشار بالا به مناطق کم فشار جریان دارد. مقاومت عروق محیطی به وسیله اندازه مجرا (کانال داخلی) شریانچه ها، مویرگ ها و خاصیت ارتجاعی دیواره عروق ایجاد می گردد. با کاهش اندازه مجرای رگ، مقاومت آن افزایش می یابد. در حالی که حجم خون ثابت مانده است بنابراین در  مجراهای کوچک تر فشار خون بالاتر است. عواملی که بر کاهش اندازه مجرای خونی اثر می گذارند عروق کوچک تر را بیشتر از عروق بزرگ مبتلا می کنند و موجب افزایش میزان فشار برای پمپ خون به داخل آن ها می شوند. هرگونه انقباض عروق باعث افزایش مقاومت عروق محیطی و در نتیجه افزایش فشار خون می گردد.

قابلیت ارتجاعی عضلات دیواره عروق خونی در مقاومت عروقی شرکت داشته، باعث حفظ فشار خون می شود. قابلیت ارتجاعی به توانایی اتساع و انقباض عروق در پاسخ به فشارخون داخل آن گفته می شود به عنوان مثال شریان ها به طور طبیعی در طی سیستول اتساع داشته و در طی دیاستول منقبض می شوند و باعث حفظ نسبی فشار خون می گردند. همچنین فشار خون تحت تاثیر ویسکوزیته (غلظت) خون نیز قرار دارد که بستگی به تعداد گلبول های قرمز و مقدار پروتئین های پلاسما دارد. فشار خون به دلیل جریان خون غلیظ در داخل عروق افزایش می یابد. ویسکوزیتی ممکن است در اثر اختلال در تعادل مایعات تغییر نماید

–تعیین فشار خون (Determainants of Blood Pressure)

عوامل متعددی بر فشار خون تاثیر دارند. در وهله اول فشارخون طبیعی با افزایش سن، بالا می رود. در بدو تولد فشار خون متوسط ۴۶/۸۰ بوده و به تدریج در کودکان و بالغین جوان به ۸۰/۱۲۰ می رسد. درافراد مسن تر عروق خونی قابلیت ارتجاعی خود را از دست داده و فشار سیستول افزایش می یابد. در خانم های زیر ۵۰ سال میزان فشار خون کمتر از مردان هم سن خود است. فشار خون افراد از یک ساعت به ساعت دیگر و یا از یک روز تا روز دیگر تغییر می کند.

فشار خون در طی خواب پائین آمده و در اواخر روز یا بعد از ظهر افزایش ( بالاترین حد) می یابد. درد، تنش، مصرف کافئین و فعالیت و ورزش فشار خون را افزایش می دهد. وضعیت بدنی نیز بر فشار خون موٴثر است. زمانی که فرد در حالت خوابیده است فشار خون کمتر از زمان نشسته و ایستاده می باشد. همچنین ممکن است فشار خون در دو بازوی یک فرد با هم متفاوت باشند.

اندازه گیری فشار خون

فشار خون به وسیله سمع به طور غیر مستقیم اندازه گیری می شود. این روش نیاز به یک دستگاه فشار سنج و گوشی پزشکی دارد. دستگاه فشار سنج از یک کاف قابل باد شدن، یک بولب باد کننده با دریچه تخلیه و مانومتر جیوه ای یا درجه تشکیل شده است. مانومتر جیوه ای صحت بیشتری نسبت به نوع درجه ای دارد که نیازمند تنظیم است. شایع ترین محل برای گرفتن فشار خون قسمت بازو است، گاهی اوقات لازم است فشار خون از قسمت ران گرفته شود مانند بررسی فشار خون در اطفال و نوجوانان مبتلا به آنومالی مادرزادی قلب و یا مواردی که نتوان از بازو استفاده کرد. در این موارد اصول گرفتن فشار خون شبیه کنترل از بازو استفاده کرد. در این موارد اصول گرفتن فشارخون شبیه کنترل از بازو است فقط از سمع شریان پوپلیتئال به جای شریان براکیال استفاده می شود. به طور طبیعی فشار سیستولیک در پا  mmHg10-40 بیشتر از بازو بوده، فشار دیاستول دست و پا مانند یکدیگر است.

در روش کنترل فشار خون سمعی، معاینه کننده با گوشی پزشکی به یک سری صدای تولید شده توسط جریان خون در اثر بسته شدن شریان به وسیله کاف پر باد و سپس کم شدن فشار داخل کاف گوش می کند. در این زمان فشار خون روی مانومتر نشان داده می شود. صداهایی که معاینه گر می شوند به نام صداهای کروتکوف نامیده می شود.

فشار خون سیستول نقطه ای روی مانومتر است که در آن اولین صدای ضربه واضح و روشن شنیده می شود. سپس فشار کاف به تدریج کم می شود و شریان پر می گردد و صدای ضربه ای یا فش فش مانند شنیده می شود که فاز دوم صداهای کروتکوف است. در فاز سوم، صدا واضح و ضربه ای است و با خالی شدن کاف صداهای نرم، گنگ و ضربه ای ایجاد می شود که زودگذر می باشند نقطه ای صدا تغییر می کند در فاز ۴ می باشد که صداهای کروتکوف را به عنوان فشار سیستول و فاز   ۵ را به عنوان فشار دیاستول ثبت کرده است. ثبت فشار خون صحیح نیاز به روش استاندارد و تکنیک مناسب دارد.

انجمن فشار خون کانادا راهنمای زیر را برای اندازه گیری صحیح فشار خون توصیه نموده است:

۱ – بیمار باید از نوشیدن مایعات سرد و گرم و سیگار کشیدن ۳۰ دقیقه قبل از اندازه گیری فشار خون خودداری کرده و در طی انجام این روش صحبت نکند. بازوی بیمار باید برهنه بوده و از فشار روی آن جلوگیری گردد. پاهای بیمار نیز نباید روی هم قرار بگیرند.

۲ – درصورت استفاده از مانومتر جیوه ای سطح جیوه باید هم سطح چشم قرار گیرد.

۳ – اندازه کاف باید مناسب بوده تا ۴۰ درصد از محیط باز را بپوشاند افراد چاق نیاز به کاف مخصوص ران و افراد بسیار لاغر نیاز به کاف در اندازه کودکان دارند.

۴ – کاف را طوری روی بازو قرار دهید که لبه پایینی آن cm3 بالاتر از آرنج قرار گیرد و کیسه آن روی شریان براکیال باشد.

۵ – از بل گوشی پزشکی برای شنیدن صداهای کورتکوف استفاده کنید.

۶ – احتقان وریدی می تواند باعث طولانی تر شدن پر شدگی نسبی کاف گردد. احتقان وریدی باعث تغییر صداها و اشکال در شنیدن آن می گردد. برای اجتناب از احتقان وریدی بین دفعات گرفتن فشارخون یک دقیقه فاصله بگذارید جهت تصحیح احتقان وریدی کاف را تخلیه کرده دست بیمار را بالا آورده و عروق بازو را با ماساژ رگ به طرف پائین تخلیه نمایید.

۷ – در بیماران با ضربان غیر طبیعی ممکن است نیاز به کنترل مجدد وجود داشته باشد. در اینصورت میانگین فشار سیستول و دیاستول را گرفته و همراه با تعداد نبض و ریتم قلب ثبت نمایید.

۸ – فشار خون باید در ابتدا در هر دو بازو اندازه گیری شود. در صورت وجود تفاوت در اندازه فشار در دو بازو فشار خون بالاتر را ثبت کنید. همچنین بازوی مورد استفاده و وضعیت بیمار (نشسته، خوابیده، ایستاده) را نیز بنویسید.

 دستورالعمل/ روش/ نحوه اندازه گیری فشار خون                                                                          

۱ – دست ها را بشویید زیرا این عمل از انتشار میکروارگانیسم ها جلوگیری می کند.

۲ – بیمار را آماده کنید چراکه باعث احساس خوب بودن و تسهیل مشارکت بیمار در امر مراقبت می شود.

۳ – وسایل را آماده کنید: دستگاه فشار سنج، گوشی پزشکی این کار باعث تسهیل در امر مراقبت و صرفه جویی در وقت می شود.

۴ – کمک کنید بیمار در حالت خوابیده یا نشسته قرار گیرد بازو هم سطح قلب باشد و کف دست را به بالا قرارگیرد، در صورتیکه بازو بالاتر از سطح قلب باشد کاهش کاذب در فشارخون دیده می شود. و اگر پایین تر ازسطح قلب باشد افزایش کاذب خواهد داشت.

۵ – دستگاه فشارسنج را هم سطح چشم و درمعرض دید مستقیم قرار دهید کنترل کنید سطح جیوه یا عقربه مانومتر روی صفر باشد زیرا از ثبت صحیح وسیله اطمینان حاصل می شود.

۶ – قسمت بالای بازو را در دسترس قرار داده و نبض براکیال را لمس کنید، کاف دستگاه روی شریان قرارگیرد.

۷ – کیسه کاف باید در وسط باشد وضعیت کاف که کیسه در مرکز آن است باید روی شریان براکیان بوده و لبه پائینی آن cm3 بالاتر از فضای آنته کوبیتال باشد. دنباله های کاف دور بازوبه آرامی بسته شود. کاف بطور صحیح باید در مرکز باشد تا فشار خون صحیح را کنترل کند هر گونه قرار گیری اشتباه کاف روی محل باعث جواب کاذب خواهد شد.

۸ – با نوک انگشتان نبض رادیال یا براکیال را لمس کنید و دریچه بولب باد شونده را بسته و کاف را تا از بین رفتن نبض پر کنید به نقطه ای از مانومتر که نبض از بین می رود توجه کنید و کاف را خالی  کنید و ۳۰ ثانیه منتظر شوید. با این عمل از تفسیر اشتباه در فواصل سمعی و کاهش کاذب  سیستول یا افزایش کاذب دیاستول جلوگیری می شود برقراری مجدد جریان خون در بازو را قبل از ادامه روش امکان پذیر می سازد.

۹ – بل دیافراگم را روی شریان براکیال بگذارید، تا از داشتن زمان کافی برای شنیدن فشار سیستول صحیح مطمئن شوید.

۱۰ –کاف را به سرعت پر کنید تا جائی که سطح جیوه mmHg 30 بالاتر از حد ناپدید شدن قرار گیرد تا از داشتن زمان کافی برای شنیدن فشار سیستول صحیح مطمئن شوید.

۱۱ – دریچه تخلیه کاف را به دقت باز کنید آهسته هوا را با سرعت mmHg2-3 در هر ضربان تخلیه کنید هنگامی که هوا تخلیه می شود به مانومتر جیوه ای نگاه کنید و به صدای کروتکوف گوش کنید به نقطه ای که اولین صدای واضح را شنیدید توجه نمایید و تخلیه کاف را ادامه دهید به نقطه ای که اولین صدای گنگ ظاهر شده و نقطه ای که آخرین صدا شنیده می شود توجه کنید. زیرا توسط آن می توان فشار سیستول (فاز یک کروتکوف) اولین فشار دیاستول (فاز ۴ کروتکوف) و دومین فشار دیاستول (فاز ۵ کروتکوف) را تشخیص داد.

۱۲ – به سرعت کاف را خالی کرده و در صورت نیاز به تکرار روش حداقل یک دقیقه صبر کنید. این کار جهت برقراری مجدد جریان خون در وریدها انجام می شود.

۱۳ – کاف را برداشته در جعبه خود بگذارید و بیمار را در وضعیت راحت قرار دهید. این عمل موجب برقراری احساس راحتی در بیمار می شود.