✍باکتری‌ های غیر زنده ای (پست‌ بیوتیک‌ ها) که برای سلامتی انسان مفید هستند.

در یک مطالعه مروری مشخص شد که استفاده از اجزای باکتری‌ های غیرزنده و تولیدات آن‌ ها در مواد غذایی می ‌تواند خواص ضدالتهابی، تعدیل سیستم ایمنی، پیشگیری از چاقی، تعدیل فشار خون، کاهندگی کلسترول خون، متوقف ساختن تکثیر سلولی، آنتی‌ اکسیدانی و ضد سرطانی داشته باشد.

باکتری ‌های مختلفی در دستگاه گوارش انسان زندگی می‌ کنند که به بهتر شدن گوارش غذا کمک زیادی می‌ کنند. هر گونه تغییر در تعداد و نوع این باکتری ‌ها می ‌تواند منجر به بیماری‌ های مختلفی شود.

امروزه استفاده از باکتری ‌ها برای فراسودمند کردن مواد غذایی رونق زیادی پیدا کرده است. این باکتری‌ ها می ‌توانند اثرات زیادی در سلامت افراد داشته باشند. باکتری‌ های زنده‌ای که برای فراسودمند کردن محصولات استفاده می ‌شوند، «پروبیوتیک» نام دارند.

در سال‌ های اخیر برای بهتر کردن خواص پروبیوتیک‌ ها، از «پست‌ بیوتیک ‌ها» استفاده می‌ کنند. پست‌ بیوتیک‌ ها؛ باکتری‌ های غیر زنده ‌ای هستند که اگر در میزان کافی استفاده شوند، برای سلامتی انسان مفید هستند. پست ‌بیوتیک ‌ها می‌ توانند حاوی سلول‌ های میکروبی غیرفعال، مواد موجود در دیواره باکتری ‌ها و درون آن ‌ها و مواد تولیدی توسط آن‌ ها مثل آنزیم‌ ها، اسیدهای آلی و … باشند که در زمان زنده بودن سلول‌ های میکروبی ترشح‌ شده‌اند یا پس از تجزیه شدن آن‌ ها در محیط روده میزبان آزاد می ‌شوند.

پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی تبریز و دانشگاه صنعتی شاهرود، در مطالعه‌ای مروری  خواص محصولات پست ‌بیوتیک را مطالعه کردند. عزیز همایونی ‌راد، حسین صمدی کفیل  پژوهشگرانی بودند که با مشارکت همکارانشان در انجام این مطالعه همکاری داشتند.

در این مطالعه مروری ترکیبات پست‌ بیوتیک معرفی شدند و چالش‌ های پیشرو در تولید صنعتی آن‌ ها و چگونگی توسعه و گسترش این نوع مواد غذایی مورد بررسی قرار گرفت.

برای انجام این مطالعه مروری با مراجعه به پایگاه‌ های اطلاعاتی، مطالعاتی که در بازه زمانی ۲۰۰۲ تا ۲۰۲۰ به استخراج و شناسایی پست ‌بیوتیک پرداخته بود، جمع‌آوری شد.

از میان مقاله‌ های جمع‌آوری شده تنها ۲۲ مقاله در راستای اهداف و معیارهای مطالعه بودند که پژوهشگران آن‌ ها را مورد بررسی قرار دادند.

ویژگی ‌های پست ‌بیوتیک ‌ها

طبق مطالعات بررسی شده؛ حدود ۸۰ درصد از اثرات سلامت ‌بخش میکروبیوم مفید روده وابسته به زنده میکروب‌ ها (پروبیوتیک) و ۲۰ درصد از آن وابسته به فرم غیر زنده یا محصولات مترشحه آن (پست‌ بیوتیک) است. ولی بررسی ‌ها نشان داده از آن‌ جایی که در سلول‌ های زنده نیز مقدار زیادی ترکیبات غیرزنده وجود دارد، بخش عمده‌ای از اثرات مفید فرآورده‌ های پروبیوتیک به مربوط به ترکیبات غیرزنده باکتری‌ ها (پست ‌بیوتیک) است. بنابراین پست ‌بیوتیک ‌های همان اجزای غیرزنده سلول‌ های پروبیوتیک هستند که توسط باکتری ‌های زنده تولید می ‌شوند و چنانچه در مقدار کافی دریافت شوند، اثرات سلامت ‌بخش در میزبان به جای می‌ گذارند.

پست‌ بیوتیک ‌ها می‌توانند خواص ضدالتهابی، تعدیل سیستم ایمنی، پیشگیری از چاقی، تعدیل فشار خون، کاهندگی کلسترول خون، متوقف ساختن تکثیر سلولی، آنتی ‌اکسیدانی و ضد سرطانی داشته باشند.

ویژگی ‌های مفید پست ‌بیوتیک ‌ها گاهی مشابه باکتری ‌های والد خود است و گاهی با آن‌ ها متفاوت هستند.

نحوه ساخت پست ‌بیوتیک ‌ها

فرآیند تخمیر یکی از مهم‌ ترین روش‌ های تولید پست ‌بیوتیک‌ ها به صورت طبیعی است و باکتری‌ ها به صورت طبیعی و از طریق تخمیر می ‌توانند مواد مختلفی تولید کنند. علاوه‌بر این روش می ‌توان از روش‌ های آزمایشگاهی مختلف برای ساخت همان ترکیبات به شکل خالص‌ تر و عملکرد بهتر، استفاده کرد. برای مثال برخی از پست ‌بیوتیک ‌ها را می‌ توان از طریق انهدام سلول‌های باکتری والد با روش‌ های مختلف تولید کرد.

تولید پست ‌بیوتیک ‌ها با بیشترین بازده و حفظ ویژگی ‌های مفید آن ‌ها از مهم ‌ترین اهداف است. به همین خاطر حرارت‌ دهی و استفاده از فرمالین، برای از بین ‌بردن باکتری والد؛ بیشترین کارایی را نسبت به روش‌ های دیگر دارد.

غذاهای فراسودمند معمولا حاوی یک یا چند ترکیب زیست ‌فعال هستند که مصرف آن ‌ها نسبت به غذاهای معمول با سوخت ‌و ساز بیشتری همراه است. اصولا این نوع محصولات برای ارتقای سلامت و یا پیشگیری از برخی بیماری ‌ها استفاده می ‌شوند. به همین خاطر قیمت نسبی آن‌ ها نسبت به سایر مواد غذایی معمول بیشتر است و نظارت آن‌ ها اهمیت بیشتری دارد.

به گفته پژوهشگران این مطالعه؛ پست ‌بیوتیک ‌ها را می ‌توان به عنوان جایگزین ایمن پروبیوتیک ‌ها استفاده کرد چرا که این ترکیبات عملکردی شبیه به پروبیوتیک ‌ها دارند و به جای افزودن گونه‌ های جدید باکتری به روده، می‌ توانند پروبیوتیک‌ های دستگاه گوارش را توسعه دهند.

یافته ‌های این مطالعه به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان « خواص سلامت‌ بخش غذاهای فراسودمند پست‌ بیوتیک» در فصل‌ نامه تعالی بالینی منتشر شده است.